Friday, August 29, 2014

Khaatumo Guul -- Iska ilow nin Caloosha ka kiraysan ee shacabka hanuuniya!

Madaxweynaha Jamhuuriyadda Khaatumo Cali Khaliif Galayr aya wuxuu ka sheegay xafladdii caleema saarka in ummadda reer Khaatumo dhexdeeda ay turxaan bixin u baahan yihiin. Waxaa cad in qaybsanaanta reer Khaatumo ay guul u tahay SNM guuldarana u tahay ummadda Khaatumo & Soomaali intii midnimadda jecel.

Hadaba su'aasha is waydiinta mudan waxaa weeye, yaa qaybsan? Haddii aad waydiiso ummadda reer Khaatumo fikirkooda ku aadan mustaqbalka reer Khaatumo waxaa weeye: MIDNIMO. Taasi waxay kuu cadaynaysaa in hadafka guud aan laysku khilaafsanayn. Mar haddii hadafka laga midaysan yahay, hadaba meel ayaa wax ka guntan yihiin ee waa in meeshaa runtana laga sheegaa lana furdaamiyaa.

Maalinta arintaa la caddeeyo oo qof kastaa arko xaqiiqda meesha taal & sida wax u socdaan, waxaan aamin sanahay in intii caqliga u saaxiibka ahi ay u iftiimi doonto meesha wax ka qaldan yihiin.

Dabcan nin caloosha ka kiraysan oo ama Hargaisa marti ku ah ama Garoowe midna mabda'a Khaatumo u dhega nuglaan maayo. Muhiimaddu waa in ummadda la baraarujiyaa oo laga soo reebaa kaa caloosha ka kiraysan..

Monday, August 25, 2014

Khaatumo Dhaanto- Ku naso!


Ouch- War ileen hadal "o" ma yiraahdo. Fu'aadow ninkii qoriga ridayay Buur Caano yaa gaadhiga maanta kugu waday!


Ka waran, halkana ka dhegayso waxaad gasho & waxaad guddo Awr yahow rarani!

Gu’dhawayd gumaadkii ka dhacay gagida Buur Caano
Higladii gunteedii iyo ragii geedkii lagu laayay
Gaadmada ragii lagu jaree gudurka loo loogay
Ayagoo hubkii laga guroo gacanta laad laadin
Shilke gaaxsaanaa iyo baroon suugna garab yaalo
Geesaha intii lagala maray laguna soo goobtay
Kuwii lagu garaacee rasaas gowda laga saaray*****
Midkii yara gucleeyee inuu goosan karo mooday
Goofanaha iyo ragay marinayeen gaadhiyadu shaaga
Garnaylbaa u dhaamay iyo in ay gumac ku toogtaane
Gabanada intii loogu xidhay geed adayg badan leh
Gowraca ragii lagu dhuftee waranku goo gooyay
Guska taag raqday ula baxdeen nimankii guulaystay
Garaadadii banaankii la wadhay geeri fool xumaa leeh

Monday, August 18, 2014

Rabbi, Run iyo Rag Ma aqaan Reerkana Anigaa u Talin

Magacaygu waa garaad,ugaas ama boqor, hana la yaabin magacyadayda badan oo gobolo Soomaaliyeed baa jira oo qofku sadex magac leeyahay. Mansabka laga dhadhansanayo magacyadaydana ama aabahay baa iiga dhintay ama reerkayaga ayaa mar ii ilduufay oo caano igu saydhay. Badiba waxaan ka hawlgalaa gobolada SSC, shaqadayduna waxay ahayd inaan wiil horgale ah oo ama Puntland ama Somaliland u shaqategaya shaambad weyn warqad habeen badhkii guriga la iigu keeno aan ugu dhufto. Inta badan xoogaa kaharash ah oo horumarin ah ayaan ka helaa ninkaa shaqadoonka u ah mamulada P/L iyo S/L, dhaqaalaha xoogiisuna wuxuu isoo gadhaa hadii nikaasi ku guulaysto shaqada uu doontay weliba waxaa ugu wanaagsan marka wasiir loo magacaabo ama madaxweyne ku xigeen. Waxa dhacda marar badan in hal shaqo oo maamuladu ku yaboohaan aan labaatan nin oo isku jilib ah aan kuligood shaambada ugu wada dhufto taas oo igu keenta dhibaato aanan ka soo waaqsan mudo dheer oo la ii maleeyo inaan ahay qof waalan, waxaase igu kalifa arintan ileen ruux cadaalad iyo iimaan leh ma ihi oo mar walba eex iyo laaluush baan gacanta kula jiraaye in la ii hanjabo oo la i iydhaahdo “Waa ku ognahay waxaad wado tuugyohow, hadaadan sida aad hebel ama reer hebel ugu shaambadaysay noogu shaambadayn, walaahi annaguna mid baanu caana ku shubanaynaa oo dib danbe shaambad aad leedahay u soo doonanmayno.” Markaas ayaan miyir beelaa oo idhaahdaa “War la kaalaya waxa warqad magaalada taal anaa idiin shaambadayne dagaalkana iga joojiya.”
Taa waxaa igaga daran berigii hore fariimo afka ah ayaanu maamulada isdhaafsanjirnay oo rag aan ku kalsoonahay ayaa noo kala dabqaadijiray, maantase waxaa jirta in telefoonka mobileka lagu wada hadlo oo si toos ah loo sheekaysto, waana arin faa`iido badan oo warkii degdeg buu isu gaadhayaa, balse waxaa marar badan dhacday in habeenimo anigoon aan arkayn magaca isoo wacaya aan halkii aan ka odhanlahaa “Riyaale/Siilaanyo inaan ka idhaahdo Cade/Faroole/Cabdiweli.” sidaasna lagu ogaado inaan ahay oday hungurigiisu aanu xuduudlahayn. Arintani mudo ayay dhib igu haysay, waxaase Illaahay mahadii ah inaan maanta telefoonada maamuladu isku khaldamin oo mid waliba aan mobile u gaar ah u sameeyey. Waxaase jirta arin dareen ay ka muujiyeen reerkaygu oo ah marka telefoonka maamuladu soo dhaco inta badan waan kacaa oo meel gaar ah ayaan tagaa dadkana waa ka durkaa, taas oo keentay tuhun iyo shaki hor leh. Waxaa iyaduna jirta arin ugub ah oo dhawaan soo korodhay oo kelmedii aan maalin idhiba waxaa lagu kaydiyay qalab muuqaal iyo codba duubaya oo la yidhaahdo “YUU TUUB.” oo hadii loo dhaba galo wixii aan ku tiraabay sanooyinkii ina dhaafayna waxaa si sahlan u cadaanaysa inaan ahay qof qalbigu qalalay oo aan xitaa is maqlayn oo is ogeyn.
Arintu iyadoo meel fiican ii maraysa oo musharadu labada dhinacba iska soo dabadhacayaan, ayaa waxaa igu soo duulay jin iyo jaan lagu sheegay qurba joog oo wata waxay ku sheegeen Hogaanka SSC, nimankaa waxaa na dhexmaray dagaal faraha lagaga gubtay oo aan waxba la isu reeban, waxayse ku guulaysteen inay dadkii iga hor keenaan oo toosh weyn igu ifiyaan, aniguna waxaan ka faa`iiday mushaharkii maamulada oo kordhay maadaama cadaw maamuladu leeyihiin SSC ka bilaabmay. Dufcadan oo u badnayd dhalinyaro waxaan markii danbe dhulka ku dhigay tab iyo xeelad anigoo xitaa iyaga dhex maquurtay oo magacii SSC kula daartay maraqii ilaa aan markii danbe la soo baxay SSC/Smaliland iyo SSC/Puntland. Ciyaarta anigoo gacansareeya oo ay meel fiican ii raacayso ayaa raacdo reeb waayeelkii,siyasigii, aqoonyahankii iyo haweenkii reer SSC ku dhanyahay mar keliya igu kiciyeen hugun, onkod iyo hilaac aan ku indha daraandaray waxaana anigoo jiheeyuhu iga lunsanyahay oo meel aan joogaba garanayn la i geeyey qalcadii Taleex, waxaana indhaha soo kala qaaday oo miyirsaday iyadoo suul iyo saxeex la iga qaaday oo anigoon is ogayn maamuladaydii la iga horkeenay. Waxaa halkaa igaga dhacay diingaraaro aan ilaa hada ka soo waaqsanwaayay waxaan noqday hal laba midigoodle dhengedeeyey oo markan maamuladiina way iga aaminka baxeen, reerkaygiina carrabkayga dalabta leh way arkaan oo iyaguna il gaar ah bay igu eegayaan, aadna waan u baqayaa oo kacaanka Khaatumo ayaan is leeyahay yaanu ku galaafan, arinta maanta geerida igaga daran ee aan hubo inaan ku god gelayaa waa maamuladii oo soo rogay sharci cusub oo odhanaya “Oday kalsoonidii waa luntaye, hadaad maamulka wax la wado oo ay dhab kaa tahay kaalay caasimada maamulka.” Taas oo macneheedu yahay inaan Hargeysa ama Garoowe midkood ka soo jeesto.
Somalidu waxay ku maahmaahdaa “Hadii fooli timaado guda qarsi dhimay.” ina badan baan qarsanayay balwadan foosha xun, inbadan baa dad aan xogtayda dhabta ah waxba kala soconi i difaacayeen oo layaayeen maxaa laga rabaa odayga reerka? waxaa khasab noqotay inaan badheedho oo balwadayda daacad u noqdo oo Hargeysa iyo Garooweba ka soo dhex muuqdo, waxaan gelayaa dagaal ba`an anigoo isku huba in maamuladu ila dagaal gelayaan oo cadawga doonaya inuu aniga iyo mamuladaba meesha ka saaro ayaanu si wada jir ah isaga kaashanaynaa, cadawgaasi waa maamul goboleedka Khaatumo, arinta aan farta wadnaha kaga hayaa waxay tahay waxaa Khaatumo la jira rag i far garanaya oo aan hubo inay dhalaaxda i qaadayaan, waxaa taa ka sii daran dadkii oo baraarugay oo ka ilbaxay beentii aan buufinjiray. Waxaanse balanqaadayaa inaanan waxba reerba oo aan xadhiga kasta ka garaaco, dadkana fooda isu wada geliyo anigoo adeegsanaya kala qaybin iyo isku dir hoose oo beelaha Khaatumo ah. Maanta waxaan oday u ahay waa horgale iyo inta ku hareeraysan, saadaashu ma qurux badna, rajaduna waa mid sii gudhaysa, hayeeshee inaan qaado weerer naftii haliga ah sida Shabaabku waa xalka keliya ee i furan.
Ka dabategid: Warbixintu waxay khaas ku tahay kuwa amaanadii loo dhiibtay khiyaamay.
Ali Abdi
yagoori88@gmail.com

Sunday, August 17, 2014

Saado Ali Warsame's Murder: A tipping point for Somalia

Saado stood up to tyranny, corruption, injustice and nepotism during Siad Barre's military regime with songs and poetry. Her famous “Land Cruiser “ song ridiculed the military junta for exchanging donated maize begged from the west for luxurious and expensive land cruisers. In a Play attended by the top brass of the regime, including the late Siyad Barre, she dared address the strong man directly by calling his attention to the pathetic and dilapidated situation of Somalia’s infrastructure and tourist attractions.
She targeted the clan warlords and ridiculed them for failing to pick up the pieces after they brought down the  government. Instead of forming a broad-based and representative government, they turned against each other,  raped, looted, killed and destroyed the basic infrastructure of Somalia. She blasted them with her now famous song: “Let us go our separate ways if you won't take the lead or won't give me the chance to lead”. It seems that this song is still applicable even after an internationally recognized government took over in Mogadishu. Federal MPs in Mogadishu have more loyalty to their clans rather than to the Federal government as evidenced by the recent mass exodus of the Federal MPs from Puntland who evacuated Mogadishu en-masse after the recent P/L fallout with the Federal Government over including Mudug in a new Federal State. It is a never ending cycle of zero-sum games that will lead Somalia nowhere.

Saado stood up against separatism and division with her rousing song “Las Anod: you will always be part of the union no matter what”, a song that inspired unionists in the former British Somaliland to refuse letting go of the blue Somali flag that symbolizes Somali Unity in the Horn of Africa.  Read my  article, “Saado sings for Las Anod” about this song when it was first released by Saado four years ago.

One of her latest songs “Somaali ha laisla doono - Let us unite Somalis” urges all Somalis in the Horn of Africa to unite and become one nation, one people under God. With this song, she tried to rekindle Somali Nationalism which waned after the destructive civil war.

She recently sang against the displacement of unarmed groups in the South by clan militia from Central Somalia which she accused of being indirectly associated with the Somali government that supposedly supports and arms them with the latest weapons.

Although the Shabab claimed responsibility for her brutal and senseless murder, the jury is still out as to the identity of the real culprit. The Shabab are not known for murdering women in cold blood except in proven cases of adultery. Saado never targeted them directly  in any of  her songs. Being an MP who roamed Mogadishu freely without an armed escort shows that she never feared for her life from the Shabab who vowed to kill all Somali MPs. Somehow, she believed that the Shabab edict to murder Somali MPs did not apply to her, being a “Bir ma Gaydo”, a woman.


Somalis include women, old men and poets in a category known as 'Bir ma Gaydo”: those who should not come to harm in times of conflict. Saado should have been the first on the list. Alas, those who killed her have no respect for any norms. They can be compared to the fascist collaborators who murdered Hawa Tako in Mogadishu during the struggle for freedom from fascist Italy. They can also be compared to those who dismantled the statue of Haawa Tako after the collapse of the Somali government.

Saado's murder was against all human norms. She was a poet. She was a lady. She was a lawmaker. She was a beacon of hope for the trampled rights of women in Somalia. She was a patriot who wanted her people to unite and live in dignity. She gave a voice to the voiceless. She had a message for all Somalis. She had the courage to deliver her message eloquently through her music and powerful  lyrics. 

The so-called government in Mogadishu should not be trusted with the  role of finding those who snuffed her life before realizing her vision for a United Somalia. There is a need for a credible and independent tribunal for probing such a heinous crime against a harmless lady whose only weapon was her powerful voice.

The brutal murder of Saado should become the tipping point for Somalia.  Her loss should help its people realize their failure to come to grips with the miserable and dangerous  state of things in their country. Her loss and the loss of many others like her should push sensible Somalis towards  a new era of peace and stability. It is obvious that clan-based politics constitute the major obstacle that prevents Somalis from reclaiming their country from extremists, secessionists and merchants of death who want to perpetuate the status quo.  Her murder should spur Somali nationalists towards throwing the shackles of clan-based politics that has so far prevented them from reaching their potential as a dynamic people in the Horn of Africa.

In order to reform Somalia’s clan-based system, it might be worthwhile  to emulate Professor Samatar who recently switched his clan of birth to that of another clan. Switching clans may help Somalis in decoupling their clan associations from their divisive clan politics and thus replace the current destructive clan system with one that values noble actions such as generosity, hospitality, fairness, chivalry and patriotism. This will allow Somalis to abandon clans that thrive on conflict and mayhem and join clans that demonstrate real nobility through their noble actions. Professor Samatar’s initiative is not new in Somalia. Somali History is filled with similar incidents.

Finally, may the Almighty Lord have mercy on Saado’s soul and forgive her for any trespasses. And may those cowards who riddled her fragile body with bullets be found and brought to justice.

Ali H. Abdulla
aliegeh@gmail.com

Monday, August 11, 2014

Ina Xaabsadde, Shalay & Maanta! & Hagardaamadda Puntland


Halkan ka daawo Ina Xaabsadde markuu SNMta ku hoos noolaa


Maanta hoos ka dhegayso markuu ku guulaystay tartankii Gaas u dhigay Horgalayaasha SNMta ku hoos nool ee uu yiri "Sandarreeradda SNM, tan Puntland baa ka udgoon oo Foox & Luubaan lehe kaalaya"


Turjumaad uma baahna. OO aan ahayn qoladan reer Puntland xaalkoodu waxaa weeye

"Dantaada harag eyna waa loogu fariistaa" Wax kasta oo Khaatumo lagu wiiqi karo raali bay ka yihiin!

Gambo ku hagoogte, Googarad huwade midkii Moxamed Cadde ku abtirsan jiray oo SNM u hadaaqay!

Midkii ku caan baxay horgalanimadda Isxambaarnimaddana ku shaqaysta ayaa sidii caadadda u ahayd SNM u soo dhiibtay fariintoodii fadhiidka ahayd. Midkaan Moxamed Cadde ku abtirsadda xoolihii uusan maalin qudha u shaqayn ee walaalkiisii qaaliga ahaa u dhididayna SNM weligii ku taageeri jiray, ayaa maanta qoraxdu ku soo baxday isagoo googaraddii huwan.

Wuxuu si Ahbalnimo ku dheehantahay uga hadlay meesha uu la haystaha ku yahay ee uu googaradda ku huwaddo. Wuxuu si baqdin ku dheehantahay uga hadlay tegitaanka kii Ina Xaabsade. Fulaynimo uu ka baqayo waxa SNM oran doonto mar haddii Ina Xaabsadde tegay ayuu isagoo wejigiisa ay ka muuqato bah-dilnimo iyo dulinimo wuxuu ku hadaaqay in Ina Xaabsadde ilaa uu hadlo aan waxba la oran karin.

Mar uu ka hadlayay shirka barkaysan ee ka socod SAAX DHEER (Alle ha barkeeyee) ayuu wuxuu ku hadaaqay in ay sugayaan waxa ka soo baxaya oo ay ku balan san yihiin inay wada hadal furaan marka maamulka la sameeyo. Arintan Isxambaar ka soo yeertay ayaa waxay tahay waxa Soomaalidu oran jirtay "Samir taag waa." Maanta markuu Isxambaar leeyahay shirka waxa ka soo baxa ayaan sugaynaa, maxay markii Taleex la joogay u sugi waayeen? Taleex shirkii lagu qaban lahaa iyo kan Saax-Dheer isku mid weeye. Maxay midna u weerareen midna talaabo u qaadi waayeen? "Awood baan jirin xagaygoo Afkii-baa juuqda gabay" AHUN Saado-fanaanaddii qaranka Soomaaliyeed ayaa tiri eraygaa beri hore. Maanta markii awoodi meel dhigtay ayaa Mr. Isxambaar wuxuu miciin biday inuu been sheego is yiraahdana abuur shaki ku kala dhex jira reer Khaatumo. SNM & Khaatumo wadahadalkoodu waa marka Khaatumo ka taliso dhamaan dhulka ay leedahay. Wada hadalkuna wuxuu noqonayaa in SNM aan wakiil uga noqono inay Soomaali ku soo noqdaan iyagoo faruuryo xidhan ama ay cadhadooda la aadaan HELL if they so choose.

Doqonimo ku dheeraatay waa tan uu reerkiisii dibad joogga ka yahay googaradana wehelka ka dhigtay. Wuxuu is leeyahay itaal baaska u tus in heshiis meesha jiro ah in la sugo shirka wixii ka soo baxa. Shirka ka bacdina wada hadal la furo! Taas wuxuu u sheegi karaa googaradaha iyo guntiinooyinka uu wehelka ka dhigta.

Halkan ka dhegaysta hadaaqa The FATHER of ISXAMBAAR


Sunday, August 10, 2014

Ina Xaabsadde oo ku guulaysta orodka dhan u yaaca si dhaqso ahna uga soo jawaabay fariintii Gaas!

Waxaa fariin u diray ragga Khaatumo ka soo jeeda ee sandareeradda ka qaata maamulka SNM madaxwaynaha Puntland Gaas. Gaas ayaa ugu yeeray inay raggaasi ku soo noqdaan guryahooda sandareeradda ay qaataan mid ka wacanna uu isagu ugu badali doono. Halkan ka dhegayso balanqaadiisa.

xaabsadeHadaba raggu kala aragti dheer kalana hunguri badane, waxaa taladii Gaas ugu hor qaatay Ina Xaabsade oo la filayo inuu Gaas ku imtixaamo inuu kaga dhabayn karo hadalkiisa. Waxaase muhiim ah oo Gaas ka qarsoon, sandareeradaa Ina Xaabsade aamusiin kartaa maaha mid uu horay u arkay. "Nin waliba intuu cuno ayuu ciidamiyaa" ayay Soomaalidu oran jirtay berigii hore. Haatan taas waxaa bedelay "nin waliba intuu daankiisu le'eg yahay buu cuna." Haddaad Ina Xaabsade daankiisa aragtid, sandareeradda maanta Puntland taala oo dhan keligii kuma filna. Markaa, sidee ayuu Gaas ka yeeli doonaa marka hadalkiisii loo adeegsado Af aan la buuxin karina loola yimaado? Allow sahal!

Nin kale ayaa ii sheegay hadal kale oo aanan macquuliyad u qaadan laakiin maanta runta u dhow. Ninkaasi wuxuu igu yiri, "War ina Xaabsadde reer Mudug waa is laayaan waana wada shaqayn karaan. Laakiin qolyahan kale ee Garoowe budhtuurka u ahaa isma fahmaan" Maalintii ninkaasi eraygaa i lahaa ma fahmin laakiin maanta waxbaa i qub yiri.

C/laahi Yuusuf (AHUN) Ina Xaabsadde waa la shaqeeyay oo canku waa u buuxay. Cadde waa kala boodeen oo waa kii tegay dhulka intii harsanaydna la tegay. Faroole xumbadooda oo is gaarta mooyee inay is fahmaan wax looga fadhiyay maahayn. Maanta oo Gaas oo Mudug ka soo jeeda uu soo noqday, waa kaas Garoowe!  War ninkan qabyaalad xumidiisa ee uu leeyahay "Cumar Maxamuud, Yes,  Other Moxamuud saleebaa No" armay meel xun kala taraaraxdaa?

Haatan iyo dan, ama ha ugu dheereeyo tartanka sandareero raadiska, ama Moxamuud Saleebaan ha kala ciseeyee, Ina Xaabsadde waxay u muuqataa inuu Garoowe mar kale fadhiisan doono. Laakiin this time around, he is unlikely to make Las Anod go where he is at. That time is over for him.

Friday, August 8, 2014

Siraha Dahsoon ee Ogaadeeniya – Q-3aad

Dagaalka cusub ee Ogaadeenya…!
Waxaa dhacdooyinka laga soo gudbay lagu magacaabaa SOOYAAL,sida macnaha weedha ku cad waxay tilmaamaysaa wax laga soo gudbay,waxayna yeelan kartaa sifooyin wanaagsan ama xun.Haddaba sooyaalku hadduu ku sifoobo mid wanaagsan waxay u noqotaa mid had iyo jeer magac iyo meeqaan u leh jiilalaka danbe ee bulshadii lahayd sooyaalkaas,haddiise uu lahaado xumaan ama ceebo wuxuu noqdaa mid lagu tusaaleeyo jiilasha danbe, si khaladaadkii soo maray aan dib loogu dhicin.
Sidaas iyo darteed dagaalkan wajiga cusub ee ku socda dadka reer Ogaadeenya, wuxuu la xidhiidhaa hagar-daamooyinkii faraha badnaa ee aan horey u soo sheegay ee muddada dheer lagu hayey dadkanaga si toos iyo gudubba ah.
–>Akhri:  Q-1-2-aad ee Siraha dahsoon ee ogaadeeniya
Haddaba arartaas kor ku xusan haddii aan intaa uga gudbo oo aan u daadago ubucda sirta dagaalka cusub,waxaa lama huraan ah inaan aabudhka ka qaaado haanta suntu ka buuxdo ee taala bawdkanaga ee gunteeda ayna weligood hoosba u dayin dadka reer Ogaadeenya oo weliba qaarkanagu ay moodaan inay tahay haan caana ah oo kalgacal meesha loogu dhigay.
Haile Selassie
Haile Selassie
Sida la wada xusuusan yahay amaba dadkii soo joogay xilligaa ay weli nool yihiin sanadkii 1960 kii oo ay ahayd sanadkii ay Soomaaliya xornimada qaadatay, Geeska Afrika waxaa ka bilawday isbedel siyaasadeed oo dardartiisa wata,haddaba isbedelkaasi wixii u uu la yimid dadka Reer Ogaadeenya waanu ka soo sheekaynay,hase ahaatee waxaa jira dhinacyo aan weli la garanin inay ahaayeen laba-sadleyaal doonayey tan xorowday iyagoo isa siinayaa inay haddana nidaamkii Boqor Haile Selassie ku maalaan wax yeeleynta maldahan ee dadka Reer Ogaadenya.
Koofiyad Dhuub
Garaad Makhtal Daahir
Garaad Makhtal Daahir
Sida la hubo ee ay ku soo aroorto runta koofiyad dhuubi waxay ka soo foodhacday Soomaaliyadii la yidhi xornimay qaadatay iyo xamar,waxayna ahayd faladh ka soo jabay kuwii qawmiyadda sarriftay,oo doorbiday inay Haile Selassie u lug qabtaan dadkii dulmanaa ee Reer Ogaadeenya oo xilligaa u halgamahayey xuquuqdoodii ka maqnayd.Koofiyad Dhuub waxaa la asaasay kolkii uu qabsoomay shirkii (O.L.F.) ee Xoddayo june 1963 laguna doortay Halgamaa Garaad Makhtal Garaad Daahir.
maxamed-nuur-galaal
Galaal
Toddobaadyado gudahooda waxaa xuudada ka soo gudbay mooryaan wada qaar-qaawan oo uu hoggaminayo Dhagarqabe Maxamad Cabdille Ciyow oo ahaa nin boogaha ka dhayo Isbitaalka Beledweyne; waxaa arrinkaasi soo wada abaabulay labo xiddigle Maxamad Nuur Galaal oo ahaa madaxa wardoonka qeybta 26aad ee Xogga Dalka Soomaaliyeed ee Waqooyi Galbeed iyo Saraakiishii Amxaarada ee Taliska Harar. Waxaa laga yaabaa inaad is tidhaahdo maxay ahayd danta ay koofiyad dhuubyadu ka lahaayeen hadamaynta dadkanagii u halgamaayey dantooda markii ka horreysayna danta Qowmiyadda Soomaaliyeed ee guud naf iyo maalba u huray?jawaabtu waxay tahay kolkii horeba daacadnimo laguma  hawl gelin.
Dadkii ahaa koofiyad dhuub waxay doonayeen waxaan danba u ahayn dadka Reer Ogaadeenya,ujeedada ugu weynina waxayba ahayd dal-boob siyaasadaysan in la hanto deegaanka barwaaqada ah lagana faa’iidaysto colaadda dhex taalo boqortooyadii dadkeeda baylihisay ee Haile Selassie iyo shacabka Reer Ogaadeenya ee labada goorba la dhagray ee noqday hilib haad u wadhan,taas waxaa daliil u ah kuwa noqday koofiyad dhuubta ayuunbay ahaayeen kuwii heesta ka soo lalinayey idaacaddii muqdisha,haddana unuun jarayey dadka deegaanka  iyagoon u aaba yeelin waayeel,haween,caruur iyo culumaba waxaa lagu deegaameeyey degmooyinka koofureed ee dhaca webi shabeele,  gaar ahaan inta u dhaxeysa Qallaafo illaa xuduudka Somaliya,weliba waxaa intaa dheeraa iyagoo boqortooyadu u qalabaysay una taba-bartay ciidamo si toos ah u gumaada dadka muwaadiniinta ah si ay u qaxaan,marka ay qaxaana u dhigta jidgooyooyin,dhibaatada ay koofiyad dhuubi geysan jirtay waxaa aad loogu xusuustaa gawracii iyo uus xabaalkii socotada,taasoo ugu danbeyntii dhalisay in dadkii asalka ahaa ay gabi ahaanba ka hayaamaan dheegga webiga iyaguna ay kaga soo guureen Soomaaliya;Shabeelana ay u noqotay dan la helay,gocoshooyinka aan dhamaadka lahayn waxaa ka mid ah lixdii nin ee hoggaanka u ahayd bulshadii la barakiciyey in iyagoo nool hadhka oo cad la daldalay raggaas waxaa ka mid ahaa DACAR MUXUMAD oo illaa iyo maanta aan xusuusta ka tirmin.kolkaa saw ma ahan BAN BALAAYO SHALAY UN MA AHAYN..koofiyad dhuubina iyadaa dhashay USCdii Mingistu u adeegsaday xasuuqii kalkii danbe 1991kii,sifaalahaa foosha xun baa shabeelle ugu meeray LABA-SEDLIHII boolida ku saanyaday illaa saakana ay u tahay halis aan la sahashan Karin.
Aasaaskii Jabhadahii
SSDF oo Soomaalida inteeda badan u taqaano KULMIS, jabhaddan waxay asaasantey markii uu dhicisoobay  afgembigi ay isku dayeen koox Saraakiil  ah oo ka mid  ahaa saraakiisha  ciidankii xoogga dalka Soomaaliyeed inay la wareegaan taladii dalka Soomaaliya,durbadiiba waxay saldhig ka dhigteen Ethiopia oo xilligaa uu ka talinayey Dergigii Mengistu oo jeclaa cid kasta oo cadaawad u qabto nidaamkii Soomaaliya iyo jabhaddii Soomaali Galbeed oo fara kulul ku hayey.
Heshiiska ay SSDF la gashay Ethiopia dan uma ahayn shacabka Reer Ogaadenya oo marxalad adag ku jiray,hase ahaate SSDF sidii la rabay wax uguma fulin,haddana SSDF ma ahayn jabhad toos ugu badheedha dhibaataynta shacabka Reer Ogaadeenya ,midda labaad SSDF ma ahayn dhul doon ama dhul boob,waxa keliya oo ku weynaa waxay ahaayeen in la rido nidaamkii siyaasadeed ee Soomaaliya xoog iyo xeeladba.
S N M
Siilaanyo
Siilaanyo
Si dadkii daaqsinta u yimid amase doog raaca ahaa u yeeshaan qayim siyaasadeed oo raali ka dhigaya nidaamkii dergiga ee Mengistu Haile Mariam una sheegay inay ka caawin karaan baabi’nta jabahaddii Soomaali Galbeed,haddii iyaga la hubeeyana ay adkaan doonto in jabhaddu ka soo talawdo xeryihii ay ku tababaran jireen Soomaliya gudaheeda ugu danbeyntana ay xidhi doonaan saldhigyadii jabhadda ee ku yiil Waqooyi Galbeed Soomaaliya. SNM oo ahaa dhaqdhaqaaq qabiilka Isaaqa ku midaysanaa meel uu joogaba;gacansaarka SNM la yeelatay Ethiopia wuxuu xambaarsanaa laba arrimood:  mid waa danta siyaasadeed ee markaa jirtay midina waa colaad gaamurtay ee ay u qabeen qabiilka Ogaadeen oo markaa dagaal adag kula jiray nidaamkii dergiga ahaa.
snmHaddaba si la isu waafajiyo labadaa arrimood ayaa lagu dhaqan galiyey isbahaysiggi xaaraanta ahaa ee SNM iyo DERGIGII Mengistu Haile Mariam.Inkastoo ay illaa 1978kii iyo ka horba dadka reer Ogaadeenya ee socotada ah ama baayac mushtarka ah waxyeelo baahsan lagu hayey haddana SNM waxay heshay rukhsaddii uu siiyey Mengistu Haile Mariam in ay ku gumaadaan dadka Reer Ogaadeenya.
Howlgalkii Koowaad
koodbuur
Ibraahim Koodbuur
Hawlgalkii Koowaad ee ugu horeeyey oo SNM ka fulisay gudaha Ogaadeenya waxaa fuliyey dhammaadkii sanadkii 1982kii, sarkaal ka mid ahaa asaasayaashi SNM laguna magacaabi jiray C/xakiim Sumuni iyo gacanyarayaashiisii kala ahaa Ibraahim Ismaaciil Koodbuur,Maxamed Xaashi Diiriye (lixle),iyo Maxamed Cali . Hawl-galkaasii waxaa jid gooyo lagu sameeyey gaadhi uu lahaa nin Reer Qabridaharre ahaa oo la odhan jiray Cabdullahi ugaas Guuleed, gaadhigaas oo u rarnaa tujaar reer Qabridaharre ah waxaa la socday xujay sagaal xaaji ka kooban oo kolkaa xajka ka soo noqday,SNM iyo dhagarqabe  Sumuni waxay dhegta dhiigga u dareen safarkiiyo dhan kana xishoon waayey xujayda waayeelka ah ee gurigii ilaahay ka soo noqday,hantidii iyo gaadhigiina waxay u geeyeen askartii Mengistu Haile Mariam oo iyaga dib u soo siisay. Waxaa intaa dheerayd in  loo diray Ergo 7 qof ah oo Reer Qorraxeey ah oo uu hoggaaminayey Cabdicasiis Maxamad Dhaqne iyagana gowrac baa loogu jiiday.
samale-iyo-muse-biixi
Muuse Biixi & M. Kaahin
Isku soo wada duub,  himiladii Mengistu uu u hubeeyey SNM oo loo qaatay in loo abuuray xasuuqa dadka reer Ogaadeniya, waxaana taas lagu garan karaa gumaadkii la fuliyey January 1991, ayna ka  fuliyeen xeryahii qaxootiga ee waqooyi Galbeed ee Jamhuuriyaddi Soomaaliya. Xerooyinkaas waxaa si toos usoo galay Jabhadii SNM, oo ay hoggaaminayeen saraakiil uu watay Gacan-kudhiigle Muuse Biixi Cabdi iyo Saaxiibadii oo ay ka mid ahaayeen Maxamed Kaahin Axmed, C/laahi Askar Barqad, Axmed Mire Maxamed iyo Ibraahim C/laahi Xuseen (Dhegaweyne). Taariikhda la aruuriyey waxaa lagu xaqiijiyey ayna qoreen UNHCR, la taxliiliyey in kumanaan qofood in lagu waayey Xeryihii qaxootiga ay ku jireen shacab masaakiin ah oo aan waxba galabsan oo reer Ogaadeniya ah, Firxadka dadkaas qaarkoodna waxaa looga daba yimid howdka u dhaxeeya Hargeysa & Awaare, goobtaasna lagu xasuuqay, maantana ay lafahooda yaallaan.
Ibraahim Dhegaweyne
Ibraahim Dhegaweyne
Layntii SNM ay ku bilowday reer ogaadeenya 1982, ee dhagar qabe C/xakiim Sumuni iyo Ragiisa ay ka danbeeyeen, waxay soo gaartay illaa xilligii Ciid Daahir & C/majiid ee labaduba ka tirsanaa SMN.
Howlgalkii Labaad
gaariye iyo hadraawi
Gaariye iyo Hadraawi
Sidaanu horey u soo sheegnay dhagartii lagu hayey dadka Reer Ogaadeenya waxaa loo helay cadaw loo makaabsado oo casri ah kaasoo noqday nidaamkii Mengistu Haile Mariam,dhagar qabe Cabduqaadir Koosaar oo horgale u ahaa SNM oo ay wehliyaan HADRAAWI IYO GAARIYE waxaa loo xilsaaray dab ku shidiida beelaha Reer Ogaadeenya ee aan ku dhoweyn Waqooyi Galbeed,waxaa markiiba u holaday inuu kiciyo qabiilada hawiye iyo dir, kuna gubaabiyo laynta dadka ku abtirsada qabiilka Ogaadeenka si Mengistu Haile Mariam raali uga noqdo,waxaa uu xero ka ooday degmada,  BAARREEYee gobolka afdheer taasoo la odhan jirey xerada tababarka SNM waxaana lagu taba jiray qabiilada la direeyey oo Gaadsantu ugu madax roon tahay waxaana taliya ka ahaa  CABDI INGIRIIS,waxaa kaloo hawlaha wax ka ogaa Cabdi Warsame Isaaq oo dawladdii xamarna ku jiray iyo Aw-Cabdiraxmaan Mubaarak,tani waxay ka markhaati kaceysa in Reer Ogaadeenya si walba loo jebiyey?.
Koosaar
Koosaar
Dhagar-qabe Koosaar oo wada hagardaamadiisii wuxuu gaadhay Mustaxiil si uu u soo ogaado Hawiyuhuu hubeeyey halkay wax marinayaan una dhex dhexaadiyo laba garab oo hub iyo lacag isku hayey,isagoo isu haysta in Hawiye taabac u yihiin oo uu hubeeyey si ay u laayaan qabiilka Ogaadeenka,laakiin koosaar wuxuu dhaadi waayey in ay nimankani yihiin hadhaagii koofiyad dhuub oo  aanay halkaas isaga waxba uga oggoleyn,ismandhaafkii Hawiye iyo dhagar-qabe Koosaar ee ku jihaysnaa laynta ,barakicinta,dhaca iyo qaxinta Ogaadeen wuxuu ku aakhirsaday in dhagar-qabe Koosaar qoorta seef kaga jiro nin ay aad isu xigeen jeneral Galaal,Koosaar abalkiisii wuu helay laakiin dilkii iyo dhicii lagu hayey dadkii Ogaadeenya ma joogsanin ee maalinba waji cusub baa lagu hirgeliyaa haddaba si loo hirgeliyo hammigii KOOSAAR waxaa rubuc qarni ka dib habaaska laga jafay buuggii hagardaamada, ha yeeshee waxaa maanta la maagan yahay maaha qabiilkii Ogaadeen ee waxaa la isu urursaday hab wajiyo badanleey ah oo dagaal ka adag kii hore lagu qaadayo jiritaanka DDSI Iyo hoggaankeeda,haddii Koosaar iyo SNM ay soo saareen aragtidaas guracan,haddaba SNM waxay dhashay SOMALILAND iyaduna waxay guntiga lawga u geysay inay dib u abaabusho nidaamkii dhagarta tas-hiilaad badana u qoondayso cid waliba oo hagardaamo u geysan karta maamulka Suuban ee DDSI iyo Nabada ka hanaqaaday deegaanadaas.
Hadraawi
Hadraawi
Taariikhda iyada ayaa dib isu qoraysa, waxaana maqaalka kusoo gabagabaynayaa,  tuduc ka mid ah maanso uu tiriyey Hadraawi , waxaana maansadan usoo qaaday meeqaamka ragga  wata magaca Abwaan , halka ay kaga jireen Dira-diraha bulshada & dagaal-ooganimada. Sii akhri

Saado Cali: A Rare Star Has Fallen

Saado CaliEditor’s note: An iconoclast like Saado is a rarity.  But this one was ours. A poet, an artist and a brave human right activist. She was a mother, a sister and a daughter to a whole nation. Her velvety voice, we hummed, whether singing about a lost love or a besieged nation. She stood erect for the voiceless. She was a gift to us and we lost her too soon. We will mourn her loss for years to come. As we try to make sense out of her futile killing, WardheerNews will share with you our esteemed reader, a series of  tribute about our fallen hero from  our dedicated contributors, scholars and Artists.
______________

By Mohamoud Yusuf   
As diva in her time, saado was a class of her own. She was one of rare celebrities who were the backbone of Waaberi, Somalia’s renowned music band. Saado excelled in her artistic career by her extra-ordinary confidence at stage, coupled with her melodious voice. The luminous charm on her face and the gorgeous moves she made on stage, seemingly self designed but selectively fit into the essence of her songs, made her a Fannaanad with versatility. They say frank Sinatra did things in his own way, so did Saado by claiming the stage with her own unique performance. She was also the only female poet who busted the patriarchal glass barrier of modern Somali poetry. All these made her the sole Somali fannaan of her own class, so genuine and so unrivalled as such.
I never had the chance to come close to her before April 23, 1991. This time she wasn’t on stage; but rather, she was on a rusty old truck, fully packed with men women and children of no fewer than fifty people. They all had one thing in common-to escape the horror of Mogadishu, where marauding mooryaans devastated and devoured whatever they found on their way.
Being part of first of series of exodus waves from Mogadishu, I too, was one of those escapees on that particular truck on that fateful day. Sitting on a narrow corner, next to her, I admiringly exchanged a few words with her, albeit not in a mood of celebrity and fans’ joyous encounter. We merely run into each other as we run for our lives. What really struck me was her warmth, charisma and leadership quality. She immediately took in charge of the truck and the people aboard along with some men in guiding and directing us. We were heading Kismaio, about 500 km away. Kismayo was our permanent centaury at the time but, the source of the second exodus wave later on.
23 years later, 23 of april, 2014, it was shocking to know that Saado Cali Warsame was shot dead in Mogadishu by unidentified gunmen. Every life on earth will one day come to an end but it’s unbearably deplorable that she has fallen prey to the very conflict she was escaping 23 years earlier. The longevity of Mogadishu’s chaotic status quo, up to date is so depressingly lamentable. Surely so many prominent personalities perished in Mogadishu’s dusty streets and Saado will not be the last, unless we Somalis come up with a new strategy to terminate this conflict ridden culture and impunity? Whatever the answer might be, peace and stability in Somalia is seemingly on distant horizon.
Despite her artistic talent, Saado will be remembered of her consistent and unwavering patriotic advocacy for Somalia’s cause, in which she ultimately paid for her life. Saado will be also remembered of being the national symbol for unity. If  shred of Soomaalinnimo is there left in Somalis, then let us  remember Saado in honoring her by raising a giant monument standing firm and high, side by side, to that of Xaawo Taako. Alas, I doubt if the latter’s is there any more.  Xaawo Taako fought for Somalia’s liberty with weaponry of mere stones. Equally Saado fought for the reincarnation of that lost nation, with weaponry of verse and prose. She was a star; she wore a star-the Somali star, a rare star has indeed fallen.
Mohamoud Yusuf
Email:max_jousef@hotmail.com

Sunday, August 3, 2014

Waa niman xigtadaa kii dilaa uu dalacayaaye..Dilaal & milaal baa qaribay degeladiiniiye, duur joog waxa idinka dhigay jaahil daaq tegaye!

 

Dhegayso gabay Badh-jabyadan reerka u soo xero geliyeen 

Waa niman is daba yaaca oo aan kala dambaynayne
Waa niman xigtada kii dilaa uu dalacayaaye
Waa niman sidii daylo ari doog ku foora-rae
Waa niman dureemadda ka badan oo duudsi qaayibaye
Inta laydin duufsaday wakaa laysku kiin diraye
Dirqi baaba laydinkaga dhigay inaad is dooxdaane
Dillaal & malaal baa qaribay degeladiiniiye

Haddii aad dishaan dhuuni-raac daal ma mudateene
Duur-joog waxaa idinka dhigay Jaahil daaq tegaye


Caynaba kuwii kaa diraa Laaska soo degaye
Markii dayntii lagu saamaxaay kororsi dooneene
Dibjirkii Hargaysa & Burcaa doogsin kaa helaye
Cadow kula dubaaqtamaya baa kuu durbaan tumaye
Nin dagaalkii qori dheere ogi gelin ma deysteene
Diricyadii ku go'ay Qoora-taag doqoni waa mooge
Ninkii shalay walaalkaa dilaan adi ku daynayne

Dal balaadhsi laydinka qarshiye dowlad lagu guuro
Tiknikadan diyaarka ah ee dhamaal Laaska lagu dayray
Dabaabadka iyo PMkaa idin dul goowriira
Diiwaan gelinta Iidoor wado iyo xeesha daba taala
Kuwan maatadooda oo dayacan deeqda bixinaaye
Danta looga jeedo iyo macnaha diiriyaan garane
Ninkii duunyo xero soo gashaa dooxay kuu rabaye
Saddexdii dibee Aarku cunay idinka diimoone


Dowlad loo dhaamaadiyo hadaan daacadnimo joogin
Soomaalina is wada diiday oo dooc la sooconaayo
Dembi kuguma aha adoo is maamuloo doc isu taagaaye
Waana ku damiir la'i inaad dabo gashaa reere
Darwiishland kolaad sheegataa sidan ka door roone
Daarood haduu kuu shiruu waano kugu daalo
wuxuu duunyo haystiyo haddii doolar lagu siiyo
Ama uu daraadaa u galo duulan iyo weerar
Ragga diraca iidoor u xidhay ee doorka laga siibo
Waa waxaan marnaba deyn karayn daarad kale xaaqe
Beri yaa damiin ka ah kuwaa dibinta leefaye?
Ciiroolahakan daartiisa gubi yaa u heli daawo?
Duul dhego la baan u hiishay iyo dadaan fayoobayne
Kolay taba duqii muusan dhalin doogsin raacyada'e
Waa Dabaro iyo jiidle & Oromo daan waayne
Danaakilo iyo waa Shaashi oo laysku soo daraye
Allay diliye duul gobiye waxaa uma dul qaateene


Saturday, August 2, 2014

War Mahadow bal ka fiirso! Hoos cararnimo shaqsi hoos u foorarsi qoys baa xigi doona!



War aduunka laguma ciiline xaguu ka neefsanayaa? Mahad noloshiisii SNM la daaqa ka horaysay waa la yaqaanay. SNMta uu ciidankiisii xalaasha ahaa qabeen aad bay u badan tahay. Ilaa iyo maalintii uu SNM ku biiray, Mahad dulinimo iyo guhaanad buu ku noolaa. Weli maanta ka horow ma arag isagoo hoos goondadda mid SNM ah. Bal dulinimadda intaa le'eg muxuu ku doontay? Maanta wuxuu hoos joogaa duli SNM ah isagoo Laas Caanood jooga. Duli SNM ah ayaa ku amraya wuxuu qaban karo, wuxuu weerari karo, wuxuu burburin karo iwm.

Mahad wuxuu yiri qofkii Khaatumo ka dhinta, waalidkiis uun baa tebaya. Alla muxuu been cad sheegay. Reer Khaatumoda xalaasha ah ayaa tebaya qof kasta oo ku dhinta difaaca iyo karaamadda Dhulbahante ee Mahad ugu gafuur xidhan yahay SNM burburinteeda. Midka geeri iyo mag la'aanta ku dhintay waa kuwa SNM dabadda ka soo riixayso si ay dadkooda u laayaan maanta berina u duleeyaan.

War iimaanka Alla ka qaad, dhamaan inta SNM maanta hoos hogata waxay ku nool yihiin dulinimo iyo inay Xirsi Toorille u kala tartamaan si uu afka macaan ugaga tufo, dulinimadda iyo yasidaa ay ku jiraan bay rabaan inay reerka oo dhan hoos geeyaan. Alle idin doori raggu hunguri xumadda caqli xumadday kaga dareen.

Mahadow, qodobkan adiga ma ku quseeyaa qoodh & xero? Halkan ay joogto cajaladu ka bilow. Haday kuu suro gali waydo, ka bilow daqiiqadda 8aad.